یک سوزن به خودمان یک جوالدوز به مدیران

«چقدر وجدان کاری و انضباط اجتماعی داریم؟»؛ این سوالی است که حدود شش سال قبل، رهبر معظم انقلاب به همراه ۱۹ پرسش مهم و راهبردی دیگر در موضوع «سبک زندگی» و در جمع دانشجویان خراسان شمالی مطرح کردند و از نخبگان کشور خواستند تا درباره پاسخ آن، تأمل کرده و راه حل ارائه کنند. البته ایننخستین بار نبود که رهبری نظام موضوع وجدان کاری و تعهد نسبت به وظایف و نیز انضباط اجتماعی را به صورت مادین و البته راهبردی مطرح کرده بودند. عید نوروز سال ۱۳۷۳ نخستین باری بود که ایشان با طرح صریح این مسئله، اهمیت آن را گوشزد کرده و گفتند: «این دو شاخص، برای همه ما در هر جا که هستیم، بسیار مهم است. وجدان کاری یعنی اینکه اگر کاری را به عهده گرفتیم و انجام آن را تعهد کردیم، چه این کار برای شخص خودمان یا خانواده خودمان جهت نان درآوردن باشد، و چه کاری اجتماعی و مردمی و مربوط به دیگران باشد، آن را خوب و کامل و دقیق و تمام انجام دهیم. به تعبیر معروف، برای آن کار، سنگ تمام بگذاریم. اگر ملتی دارای "وجدان کاری" باشد، محصول کار او خوب خواهد شد و وقتی محصول کار نیکو شد، وضع اجتماعی به طور قطع بهبود پیدا خواهد کرد». این تذکر رهبر انقلاب، در فرهنگ ایرانی و اسلامی نیز به تعابیر مختلف آمده و به مخاطبان تذکر داده شده است که شرط پیشرفت فرد و سلامت و رشد اجتماع، آن است که هرکسی در هر جایگاه و با هر شغل و حرفه‌ای که هست، کارش را به درستی و با رعایت همه جوانب کار انجام دهد. در روایتی از معصوم (ع) آمده است که «رحم‌الله امرأ عمل عملاً فاتقنه؛ خدا رحمت کند کسی را که کاری را انجام دهد و آن را به درستی و محکمی انجام دهد».
آمار‌هایی که هشدار می‌دهد
وقتی آمار‌های تخصصی در کشورمان نشان می‌دهد که – با وجود پیشینه علمی و فرهنگی غنی در ایران – برخی شاخص‌های وجدان کاری و انضباط اجتماعی در وضعیت خوبی قرار ندارد، این یعنی یک جای کار می‌لنگد و اگر همه – از مردم گرفته تا مسئولین – فکری برای رفع این عادت بد نکنیم، گرداب آن همه را گرفتار خواهد کرد. به عنوان مثال، مرکز پژوهش‌های مجلس سال گذشته در آماری اعلام کرد که ساعت کار مفید در ادارات دولتی دو ساعت در روز و در کل هفته، حدود کمتر از ۱۱ ساعت است، آنهم در حالی که طبق قانون – که رعایت آن هم از نظر مراجع واجب شرعی است - میزان ساعت کار روزانه در بنگاه‌های تولیدی و یا واحد‌های مشمول قانون کار و دیگر دستگاه‌های اداری، روزانه «هشت ساعت» باید باشد. یا در مثالی دیگر، وقتی آمار‌های تصادفات جاده‌ای و شهری اعلام می‌شود، نشان می‌دهد که در زمینه نظم و قانونگرایی در رانندگی و فرهنگ ترافیک که از مهمترین جلوه‌های «انضباط اجتماعی» است، چالش‌های نگران‌کننده‌ای داریم که نباید با خوش‌بینی از کنار آن‌ها بگذریم. شاید از این دست مثال‌ها در جامعه ما کم نباشد یا حداقل به میزان قابل توجهی باشد و همگی نشان می‌دهد که یکبار هم که شده باید به قول معروف کلاهمان را قاضی کنیم و به این سوال پاسخ دهیم که هرکدام از ما، از یک کارمند و کارگر ساده گرفته تا بالاترین سطوح مدیریتی در کشور، چقدر کاری را که برعهده‌مان گذاشته شده، با کیفیت، دقت و سرعت مناسب انجام می‌دهیم و چقدر مراقب هستیم تا در زندگی اجتماعی، نظم و انضباط را رعایت کنیم؟ اگر در این زمینه – کم یا زیاد – ایراد‌هایی داریم، چقدر برای حل آن‌ها ولو به صورت تدریجی اراده داریم و مصمم هستیم؟ مگر غیر از این است که کشور‌های غربی و حوزه شرق آسیا – با وجود نقد‌های جدی به مبانی فکری و دینی آن‌ها – حداقل در این زمینه نمره خوبی دارند و اتفاقا دلیل برتری ظاهری و پیشرفت فناورانه آن‌ها همین وجدان کاری و انضباط اجتماعی است؟ احمد محمدی شریف، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی در این باره معتقد است: «برخی عادت‌ها که به مرور زمان در بین ما‌ها رسوخ کرده، از قبیل: تنبلی و بی‌حالی یا کار را به فردا موکول کردن و امثال آن، باعث می‌شود تا وظایفمان را آنطور که باید و شاید انجام ندهیم و کیفیت کارمان پایین بیاید. این در حالی است که مردم ما، مردمی معتقد و پایبند به ضوابط شرعی هستند و رعایت حلال و حرام در کارها، برایشان یک اصل است، اما عادت شدن تدریجی برخی رفتارها، باعث می‌شود تا کمتر مراقب وظایفمان باشیم».
از خودمان شروع کنیم
به همان اندازه که سستی در وجدان کاری و انضباط اجتماعی برای فرد و جامعه مضر و خسارت‌بار است، تعهد به کار – از جمله در تولیدات ملی که موضوع شعار امسال نیز هست - و تقید به نظم و انضباط و آموزش آن از دوران کودکی و نوجوانی، حال و روز فرد و جامعه را در مدتی کوتاه خوب می‌کند و در طولانی مدت، کشورمان را به الگویی پیشرفته از یک کشور اسلامی تبدیل می‌کند. البته این را هم نباید فراموش کرد که اگر وجدان کاری و انضباط مدیریتی به گفتمان و دغدغه مسئولان کشور هم تبدیل شود، به طور متقابل تاثیرش را بر بدنه اجتماع خواهد گذاشت.